زن و جامعه ي اسلامي
زن و جامعه ي اسلامي
زن و جامعه ي اسلامي
نويسنده: فريبا رمضاني ويشکي
جامعيت و گستردگي افق انديشه و ديدگاههاي تحليلي درباره ي کارکردهاي سياسي ، فرهنگي ، اقتصادي و اجتماعي زنان از اهميت ويژه اي برخوردار است . در نظام اسلامي برخلاف نظرات افراط گرايانه فيمينيستي ، زنان همسان مردان از تمام حقوق اجتماعي برخوردارند و فلسفه تفاوت هاي موجود حفظ ارزش و کرامت زنان است ، اما تفاوت به معني تبعيض نيست . مسئوليت پذيري بانوان در نظام آفرينش داراي ابعاد گسترده اي است، مسئوليت پذيري درتربيت فرزندان صالح و شايسته، حسن معاشرت با همسر ، تعيين سرنوشت سياسي- اجتماعي ، مشارکت عمومي ، دفاع از مملکت و ارزش هاي اسلامي و حفظ نظام و .... از آن جمله اند. الگو پذيري از سيره عملي نخبگان و انسان هاي کامل يکي از راه هاي رسيدن به کمال انساني است و سيره عملي حضرت زهرا و زينب کبري (سلام الله عليهما) برترين الگو در تمامي ابعاد زندگي فردي ، سياسي و اجتماعي زنان به شمار مي رود. اگر زن مسلمان نقش مادري و تربيتي خود را به خوبي انجام دهد نسل آينده نظام ، يک نسل سالم ، مؤمن و معتقد خواهد بود که مي تواند جامعه ديني را از گزند آفت ها و تهاجمات فرهنگي بيگانگان پاس دارد. از طرف ديگر افزايش بار علمي - فرهنگي و تبليغي بانوان و نوآوري هاي علمي و پژوهشي به عنوان نيمي از افراد جامعه بسيار حائز اهميت است چرا که موجبات گسترش و توسعه جامعه اسلامي را فراهم مي آورد . زنان در طول تاريخ نشان داده اند که براي دست يابي به اهداف والاي انساني و کمال مطلق از هيچ عملي فروگذار نگشته اند و درحد توان در خدمت خانواده ، همسر و اجتماع بوده اند.
يکي از اصلي ترين و محوري ترين ويژگي هاي روحي و اخلاقي زنان ، رعايت عفت و حجاب اسلامي است که ساير فعاليت ها بدان ارزش پيدا مي کند . بارزترين مشخصه زن مسلمان ايراني در نظام اسلامي ، پاکدامني ، عفت ، حجاب و رعايت شئونات اسلامي است که کامل کننده و متمم نقش آفريني در فعاليت هاي سياسي و اجتماعي آنان است . نظام اسلامي که با دگرگوني معجزه آسا در انديشه عملکرد زنان ، جوشش ، جنبش ، حماسه و ايثار ، فداکاري و اخلاص را در کالبد فسرده زن احيا کرد . اين قشر بزرگ اجتماع در پرتو عنايات الهي به عنصر فعال ، شجاع ، آگاه و کارآمد تبديل گشت و اين تحول شگرف انساني و ايمان بانوان بايد مايه عبرت ساير کشورهاي اسلامي قرار گيرد تا با الگوپذيري از زن مسلمان ايراني به آزادي ، استقلال و شکوفايي در تمام زمينه هاي علمي ، فني ، آموزشي ، هنري و تبليغي و غيره دست يابند .
«ان المسلمين و المسلمات و المؤمنين و المؤمنات و القانتين و القانتات و الصادقين و الصادقات و الصابرين والصابرات والخاشعين و الخاشعات و المتصدقين و المتصدقات و الصائمين و الصائمات و الحافظين فروجهم و الحافظات و الذاکرين الله کثيرا والذاکرات اعدالله لهم مغفرة و اجرا عظيما ؛ به يقين ، مردان مسلمان و زنان مسلمان ، مردان با ايمان و زنان با ايمان ، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا ، مردان راستگو ، و زنان راستگو مردان صابر و شکيبا ، و زنان صابر و شکيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع ، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده ، مردان روزه دار و زنان روزه دار ، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مرداني که بسيار به ياد خدا هستند و زناني که بسيار ياد خدا مي کنند، خداوند براي همه آنان مغفرت و پاداش عظيمي فراهم ساخته است.» (1) دراين آيه ، خداوند همه اوصافي را که براي مردان ذکر کرده براي زنان نيز ذکر کرده است و اين خود دليلي است بر اين که اسلام جنسيت را ملاک برتري نمي داند ، بلکه برتري در اين است که انسان (چه زن و مرد) مطيع خدا و پايبند به فرامين او باشد.
خداوند در آيه ديگري مي فرمايد :
«وعد الله المؤمنين و المؤمنات جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها و مساکن طيبة في جنات عدن و رضوان من الله اکبر ذالک هو الفوز العظيم ؛ خداوند براي مردان و زنان با ايمان ، باغ هايي از بهشت وعده داده که نهرها از زير درختانش جاري است ؛ جاودانه در آن خواهند ماند .»(2) در اين آيه ، خداوند پاداش زن و مرد را به طور يکسان ذکر نموده ؛ که خود دليلي بر آن است که مرد هيچ فضيلتي بر زن ندارد و گرنه مردان مي بايستي پاداش بيشتر و ويژه دريافت مي کردند. نيز در قرآن آمده است :
«.... اني لا اضيع عمل عامل منکم من ذکر او انثي بعضکم من بعض ؛ من حق هيچ عمل کننده اي از شما را مرد باشد يا زن ضايع نخواهم کرد ؛ شما همنوع و از جنس يکديگريد .» (3) خدا در اين آيه ، به عمل صالح مرد و زن اشاره مي کند و آن را باعث فلاح ، پيروزي و ملاک برتري مي داند، چه از ناحيه مرد باشد چه از زن . و نيز هر دو را هم نوع و به يکديگر وابسته مي داند ، يعني همان اندازه که زن به مرد وابسته است مرد نيز به زن وابستگي دارد. در جاي ديگر ، قرآن به حيات طيبه زن و مرد اشاره مي کند و مي گويد:
«من عمل صالحا من ذکر او انثي و هو مؤمن فلنحيينه حيات طيبة و لنجزينهم اجرهم باحسن ماکانوا يعملون ؛ هر کس کار شايسته اي انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن در حالي که مؤمن است او را به حياتي پاک زنده مي داريم ؛ پاداش آنها را به بهترين اعمالي که انجام مي دادند ، خواهيم داد.» (4)
نيز در آيه ديگر مي فرمايد:
«و من يعمل من الصالحات من ذکر او انثي و هو مؤمن فاولئک يدخلون الجنة و لا يظلمون نقيرا؛ و کسي که چيزي از اعمال صالحه را انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن ، در حالي که ايمان داشته باشد، چنان کساني داخل بهشت مي شوند و کمترين ستمي به آنها نخواهد شد .» (5) در اين آيه ، همانند آيات قبل ، به عمل زن و مرد و پاداش آنها اشاره شده است . علاوه بر اين ، قرآن بر اين نکته تأکيد دارد که در اسلام کمترين ستمي به زنان نخواهد شد و اين خود شاهدي است که مکتب اسلام هيچ موقع در مورد زن کمترين ستمي را روا نداشته و شخصيت او را همانند مرد محترم مي شمارد همچنين دهها آيه ديگر در قرآن زن و مرد را يکسان مورد خطاب قرار داده و هيچ گاه مرد را بر زن فضيلت نداده است .
در تعدادي از آيات ، زن باعث آرامش مرد دانسته شده و بين آنها مودت و رحمت قرار داده شده و همه اينها آيات خداوند معرفي شده است . قرآن دراين باره مي گويد :
«و من آياته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا اليها و جعل بينکم مودة و رحمة ان في ذالک لأيات لقوم يتفکرون ؛ و از نشانه هاي او اين که همسراني از جنس خودتان براي شما آفريد تا در کنار آنان آرامش يابيد ، و در ميان تان مودت و رحمت قرار داد ؛ در اين نشانه هايي است براي گروهي که تفکر مي کنند.» (6) از بررسي و دقت در اين آيات روشن مي شود که اسلام همان اندازه اي که به مرد اهميت داده ، به زن نيز اهميت داده است و هر دو تا را بر اساس ايمان و عمل به طور يکسان پاداش مي دهد و هيچ گاه آنها را مورد ستم قرار نداده و کوچک شان نشمرده است.
نيز آمده است :
«... هن لباس لکم و انتم لباس لهن ؛ ... زنان لباس شما و شما لباس آنها هستيد .» (7) در اين آيه ، وابستگي زن و مرد به يکديگر مطرح شده است ؛ يعني همان اندازه اي که زن به مرد وابسته است، مرد نيز به همان اندازه به او وابسته است . اين آيه دقيقا خط بطلاني است براي کساني که صرفا زن را مستقل نمي دانند و او را وابسته به مرد مي دانند .
- تبيين الگوي مطلوب زن مسلمان ؛ تأکيد ايشان در اين زمنيه بر محور تبيين شخصيت الگويي بانوي بزرگ اسلام حضرت زهرا (سلام الله عليه) و حضرت زينب (سلام الله عليه) استوار بود. در اين الگوسازي ها به نقش اجتماعي زن مسلمان تأکيد مي شود که ضمن رعايت قوانين و قواعد اسلامي در اجتماع حضوري مؤثر و تعيين کننده دارد .
- توصيف وضعيت عيني و اجتماعي و فرهنگي زمان پيش و پس از انقلاب اسلامي ؛ انديشه هاي ايشان در اين بخش بر آسيب شناسي وضعيت اجتماعي - فرهنگي زنان پيش از انقلاب اسلامي و نيز تبيين جايگاه و نقش ارزشمند زنان مسلمان در نهضت هاي اسلامي معاصر به ويژه انقلاب اسلامي ايران و در جوامع اسلامي متمرکز مي شود.
- ارائه راهبردها و رهنمودهاي اجتماعي ، سياسي و فرهنگي مربوط به مسئله زنان در راستاي موضع گيري خويش نسبت به آنها در برهه هاي مختلف نهضت اسلامي . نقش زنان در انديشه اجتماعي - سياسي حضرت امام خميني را مي توان در فرايند حرکت سياسي يعني مراحل پيدايش و پيروزي حرکت اسلامي ، استمرار و تداوم انقلاب اسلامي ، شناسايي و تبيين کرد.
خاستگاه دروني نقش سياسي زنان مسلمان در شکل گيري نهضت اسلامي ، وامدار اصولي مانند اصل آزادي فعاليت سياسي ، مجاهدت انساني ، ايثار و فداکاري ، شجاعت ، صلابت ، حماسه ، همت والا و مقاومت و جانبازي ، قدرت و تعهد عفت و عصمت و تحول روحاني آنان ، وحدت کلمه و همياري ايشان با مردان در جريان نهضت و شهادت طلبي آنان است .
نقش زنان مسلمان در پيشگامي و راهبري نهضت اسلامي به ويژه در هماهنگي و دوشادوشي با مردان در جريان شکل گيري نهضت و به ويژه در تحولات فرهنگي - اجتماعي فراگير جامعه در پيروزي نهضت و فرآيند تداوم و استمرار انقلاب اسلامي در چارچوب حکومت اسلامي نيز ، سهم بسزايي دارد. زن و مرد هر کدام يک عنصر از سيستم کلان جامعه است و زنان و مردان مجموعه هاي بزرگتر زير مجموعه آن سيستم کلان هستند. آنها با ويژگي هاي خاصي چون شعور ، عاطفه ، اراده و عملکرد زنانه نقش اجتماعي ، فرهنگي ،سياسي و اقتصادي متناسب با عناصر ياد شده بر عهده مي گيرند. تأييد اين مدعا را در بيانات ايشان اين گونه مي يابيم «از نظر حقوق انساني ، تفاوتي بين زن و مرد نيست ، زيرا که هر دو انسانند و زن حق دخالت در سرنوشت خويش را همچون مرد دارد.» (8)
در انديشه امام خميني (ره) زن مسلمان نه تنها قادر به اجراي نقش سياسي و فرهنگي در جامعه اسلامي است بلکه به خوبي مي تواند و مي بايست در عرصه هاي مختلف نيز به گونه اي مؤثر نقش آفرين باشد. نقش زنان مسلمان را مي توان همچون يک مدل فرهنگي برآمده از انديشه ديني و فرهنگ جامعه دينداران و مرتبط با پايگاه معيني دانست که جامعه اسلامي براي زن مسلمان مي پذيرد و در نتيجه در برگيرنده طرز تلقي ها ، ارزش ها و رفتارهايي است که جامعه اسلامي براي زن يا زنان مسلماني که آن پايگاه معين را احراز کرده اند تعريف مي کند.
/س
يکي از اصلي ترين و محوري ترين ويژگي هاي روحي و اخلاقي زنان ، رعايت عفت و حجاب اسلامي است که ساير فعاليت ها بدان ارزش پيدا مي کند . بارزترين مشخصه زن مسلمان ايراني در نظام اسلامي ، پاکدامني ، عفت ، حجاب و رعايت شئونات اسلامي است که کامل کننده و متمم نقش آفريني در فعاليت هاي سياسي و اجتماعي آنان است . نظام اسلامي که با دگرگوني معجزه آسا در انديشه عملکرد زنان ، جوشش ، جنبش ، حماسه و ايثار ، فداکاري و اخلاص را در کالبد فسرده زن احيا کرد . اين قشر بزرگ اجتماع در پرتو عنايات الهي به عنصر فعال ، شجاع ، آگاه و کارآمد تبديل گشت و اين تحول شگرف انساني و ايمان بانوان بايد مايه عبرت ساير کشورهاي اسلامي قرار گيرد تا با الگوپذيري از زن مسلمان ايراني به آزادي ، استقلال و شکوفايي در تمام زمينه هاي علمي ، فني ، آموزشي ، هنري و تبليغي و غيره دست يابند .
زن در اسلام
«ان المسلمين و المسلمات و المؤمنين و المؤمنات و القانتين و القانتات و الصادقين و الصادقات و الصابرين والصابرات والخاشعين و الخاشعات و المتصدقين و المتصدقات و الصائمين و الصائمات و الحافظين فروجهم و الحافظات و الذاکرين الله کثيرا والذاکرات اعدالله لهم مغفرة و اجرا عظيما ؛ به يقين ، مردان مسلمان و زنان مسلمان ، مردان با ايمان و زنان با ايمان ، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا ، مردان راستگو ، و زنان راستگو مردان صابر و شکيبا ، و زنان صابر و شکيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع ، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده ، مردان روزه دار و زنان روزه دار ، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مرداني که بسيار به ياد خدا هستند و زناني که بسيار ياد خدا مي کنند، خداوند براي همه آنان مغفرت و پاداش عظيمي فراهم ساخته است.» (1) دراين آيه ، خداوند همه اوصافي را که براي مردان ذکر کرده براي زنان نيز ذکر کرده است و اين خود دليلي است بر اين که اسلام جنسيت را ملاک برتري نمي داند ، بلکه برتري در اين است که انسان (چه زن و مرد) مطيع خدا و پايبند به فرامين او باشد.
خداوند در آيه ديگري مي فرمايد :
«وعد الله المؤمنين و المؤمنات جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها و مساکن طيبة في جنات عدن و رضوان من الله اکبر ذالک هو الفوز العظيم ؛ خداوند براي مردان و زنان با ايمان ، باغ هايي از بهشت وعده داده که نهرها از زير درختانش جاري است ؛ جاودانه در آن خواهند ماند .»(2) در اين آيه ، خداوند پاداش زن و مرد را به طور يکسان ذکر نموده ؛ که خود دليلي بر آن است که مرد هيچ فضيلتي بر زن ندارد و گرنه مردان مي بايستي پاداش بيشتر و ويژه دريافت مي کردند. نيز در قرآن آمده است :
«.... اني لا اضيع عمل عامل منکم من ذکر او انثي بعضکم من بعض ؛ من حق هيچ عمل کننده اي از شما را مرد باشد يا زن ضايع نخواهم کرد ؛ شما همنوع و از جنس يکديگريد .» (3) خدا در اين آيه ، به عمل صالح مرد و زن اشاره مي کند و آن را باعث فلاح ، پيروزي و ملاک برتري مي داند، چه از ناحيه مرد باشد چه از زن . و نيز هر دو را هم نوع و به يکديگر وابسته مي داند ، يعني همان اندازه که زن به مرد وابسته است مرد نيز به زن وابستگي دارد. در جاي ديگر ، قرآن به حيات طيبه زن و مرد اشاره مي کند و مي گويد:
«من عمل صالحا من ذکر او انثي و هو مؤمن فلنحيينه حيات طيبة و لنجزينهم اجرهم باحسن ماکانوا يعملون ؛ هر کس کار شايسته اي انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن در حالي که مؤمن است او را به حياتي پاک زنده مي داريم ؛ پاداش آنها را به بهترين اعمالي که انجام مي دادند ، خواهيم داد.» (4)
نيز در آيه ديگر مي فرمايد:
«و من يعمل من الصالحات من ذکر او انثي و هو مؤمن فاولئک يدخلون الجنة و لا يظلمون نقيرا؛ و کسي که چيزي از اعمال صالحه را انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن ، در حالي که ايمان داشته باشد، چنان کساني داخل بهشت مي شوند و کمترين ستمي به آنها نخواهد شد .» (5) در اين آيه ، همانند آيات قبل ، به عمل زن و مرد و پاداش آنها اشاره شده است . علاوه بر اين ، قرآن بر اين نکته تأکيد دارد که در اسلام کمترين ستمي به زنان نخواهد شد و اين خود شاهدي است که مکتب اسلام هيچ موقع در مورد زن کمترين ستمي را روا نداشته و شخصيت او را همانند مرد محترم مي شمارد همچنين دهها آيه ديگر در قرآن زن و مرد را يکسان مورد خطاب قرار داده و هيچ گاه مرد را بر زن فضيلت نداده است .
در تعدادي از آيات ، زن باعث آرامش مرد دانسته شده و بين آنها مودت و رحمت قرار داده شده و همه اينها آيات خداوند معرفي شده است . قرآن دراين باره مي گويد :
«و من آياته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا اليها و جعل بينکم مودة و رحمة ان في ذالک لأيات لقوم يتفکرون ؛ و از نشانه هاي او اين که همسراني از جنس خودتان براي شما آفريد تا در کنار آنان آرامش يابيد ، و در ميان تان مودت و رحمت قرار داد ؛ در اين نشانه هايي است براي گروهي که تفکر مي کنند.» (6) از بررسي و دقت در اين آيات روشن مي شود که اسلام همان اندازه اي که به مرد اهميت داده ، به زن نيز اهميت داده است و هر دو تا را بر اساس ايمان و عمل به طور يکسان پاداش مي دهد و هيچ گاه آنها را مورد ستم قرار نداده و کوچک شان نشمرده است.
نيز آمده است :
«... هن لباس لکم و انتم لباس لهن ؛ ... زنان لباس شما و شما لباس آنها هستيد .» (7) در اين آيه ، وابستگي زن و مرد به يکديگر مطرح شده است ؛ يعني همان اندازه اي که زن به مرد وابسته است، مرد نيز به همان اندازه به او وابسته است . اين آيه دقيقا خط بطلاني است براي کساني که صرفا زن را مستقل نمي دانند و او را وابسته به مرد مي دانند .
زن از ديدگاه امام
- تبيين الگوي مطلوب زن مسلمان ؛ تأکيد ايشان در اين زمنيه بر محور تبيين شخصيت الگويي بانوي بزرگ اسلام حضرت زهرا (سلام الله عليه) و حضرت زينب (سلام الله عليه) استوار بود. در اين الگوسازي ها به نقش اجتماعي زن مسلمان تأکيد مي شود که ضمن رعايت قوانين و قواعد اسلامي در اجتماع حضوري مؤثر و تعيين کننده دارد .
- توصيف وضعيت عيني و اجتماعي و فرهنگي زمان پيش و پس از انقلاب اسلامي ؛ انديشه هاي ايشان در اين بخش بر آسيب شناسي وضعيت اجتماعي - فرهنگي زنان پيش از انقلاب اسلامي و نيز تبيين جايگاه و نقش ارزشمند زنان مسلمان در نهضت هاي اسلامي معاصر به ويژه انقلاب اسلامي ايران و در جوامع اسلامي متمرکز مي شود.
- ارائه راهبردها و رهنمودهاي اجتماعي ، سياسي و فرهنگي مربوط به مسئله زنان در راستاي موضع گيري خويش نسبت به آنها در برهه هاي مختلف نهضت اسلامي . نقش زنان در انديشه اجتماعي - سياسي حضرت امام خميني را مي توان در فرايند حرکت سياسي يعني مراحل پيدايش و پيروزي حرکت اسلامي ، استمرار و تداوم انقلاب اسلامي ، شناسايي و تبيين کرد.
خاستگاه دروني نقش سياسي زنان مسلمان در شکل گيري نهضت اسلامي ، وامدار اصولي مانند اصل آزادي فعاليت سياسي ، مجاهدت انساني ، ايثار و فداکاري ، شجاعت ، صلابت ، حماسه ، همت والا و مقاومت و جانبازي ، قدرت و تعهد عفت و عصمت و تحول روحاني آنان ، وحدت کلمه و همياري ايشان با مردان در جريان نهضت و شهادت طلبي آنان است .
نقش زنان مسلمان در پيشگامي و راهبري نهضت اسلامي به ويژه در هماهنگي و دوشادوشي با مردان در جريان شکل گيري نهضت و به ويژه در تحولات فرهنگي - اجتماعي فراگير جامعه در پيروزي نهضت و فرآيند تداوم و استمرار انقلاب اسلامي در چارچوب حکومت اسلامي نيز ، سهم بسزايي دارد. زن و مرد هر کدام يک عنصر از سيستم کلان جامعه است و زنان و مردان مجموعه هاي بزرگتر زير مجموعه آن سيستم کلان هستند. آنها با ويژگي هاي خاصي چون شعور ، عاطفه ، اراده و عملکرد زنانه نقش اجتماعي ، فرهنگي ،سياسي و اقتصادي متناسب با عناصر ياد شده بر عهده مي گيرند. تأييد اين مدعا را در بيانات ايشان اين گونه مي يابيم «از نظر حقوق انساني ، تفاوتي بين زن و مرد نيست ، زيرا که هر دو انسانند و زن حق دخالت در سرنوشت خويش را همچون مرد دارد.» (8)
در انديشه امام خميني (ره) زن مسلمان نه تنها قادر به اجراي نقش سياسي و فرهنگي در جامعه اسلامي است بلکه به خوبي مي تواند و مي بايست در عرصه هاي مختلف نيز به گونه اي مؤثر نقش آفرين باشد. نقش زنان مسلمان را مي توان همچون يک مدل فرهنگي برآمده از انديشه ديني و فرهنگ جامعه دينداران و مرتبط با پايگاه معيني دانست که جامعه اسلامي براي زن مسلمان مي پذيرد و در نتيجه در برگيرنده طرز تلقي ها ، ارزش ها و رفتارهايي است که جامعه اسلامي براي زن يا زنان مسلماني که آن پايگاه معين را احراز کرده اند تعريف مي کند.
پي نوشت :
1- احزاب ، آيه 34 .
2- توبه ، آيه 72 .
3- آل عمران ، آيه 195 .
4-نحل ، آيه 97 .
5- نساء ، آيه 124 .
6-روم ، آيه 21 .
7- بقره ، آيه 187 .
8- صحيفه ي امام ، تاريخ 16 / 8 / 57، ج 4 ، ص 364 .
/س
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}